بررسی تطبیقی اندیشه‌های کلامی مولانا جلال‌الدین و مولوی کرد دربارۀ جبر و اختیار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

پژوهش پیش رو دربارۀ مسئلۀ کلامی جبر و اختیار از دیدگاه سید عبدالرحیم تاوه­گوزی، مشهور به مولوی کرد (1222ـ1300 ق.) و مولانا جلال­الدین محمد بلخی (606ـ672 ق.) است. مولوی کرد در منظومه­‌های کلامی خود به‌تفصیل به مباحث کلامی و از جمله مسئلۀ جبر و اختیار پرداخته و تلاش می­کند این مسئله را در محدودۀ افکار و اندیشه­‌های ابوالحسن اشعری و البته تا حدودی متفاوت با رویکرد و روش او بیان کند. مولانا جلال­‌الدین بلخی نیز در مثنوی در حدود هفتاد جا متناسب با موقعیت به مسئلۀ جبر و اختیار اشاره داشته است. اشارات مولانا به جبر و اختیار، برخلاف مولوی کرد و متکلمان دیگر کمتر جنبۀ کلامی دارد.
نتیجه­‌ای که از این پژوهش حاصل می­شود این است که هر دو قائلند به اختیار آدمی در انجام اعمال، با این تفاوت که مشرب مولوی کرد برای حل مسئلۀ جبر و اختیار کاملاً کلامی است و استدلال‌هایی که برای آن ارائه می­دهد خارج از قواعد و ضوابط کلام سنتی نیست، اما مولانا جلال­‌الدین با وجود اشرافی که بر مباحث این علم دارد غالباً استدلال‌هایی دیگر برای اختیار داشتن انسان در انجام اعمال ارائه داده است. البته همان‌طور که در مقاله آمده مولانا جلال‌­الدین، جبر را به ممدوح و مذموم تقسیم‌بندی کرده است. او جبر عارفانه (= معیت با حق و جباری او) را جبر ممدوح و جبر عامّه را مذموم دانسته است. به علاوه در جایی هم به مفهوم کسب اشعری اشاره کرده و آن را پسندیده است.
این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی با استفاده از منابع کتابخانه‌­ای انجام شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on the Concept of the Theological Determinism and Free Will in Maolawi Kurd and Maoulana Jalaluddin Mohammad Balkhi

نویسنده [English]

  • jamal ahmadi
Assistant Professor in Perisan Language and Literature, Sanandaj Islamic Azad Univeristy
چکیده [English]

The present study is a comparative survey on the concept of the theological determinism and free will in Seyed Abdolrahim Tavegozi, Malawi Kurd, (1222-1300) and Moulana Jalaluddin Mohammad Balkhi's (606-672) thoughts. Malawi Kurd has considered the concept of theological determinism and free will in his collections and he has respected and recognized Abolhassan Ash'ari's ideas and thoughts regarding these issues, although Malawi kurds' considerations have been expressed a bit different from those in Ash'ari's principles. On the other hand, Jalaluddin Balkhi has pointed to the issue of free will and determinism in more than seventy pieces of prose in his Masnavi, though his states are less theological than Malawi Kurd. This research aims at studying the free will and determinism in these two poets’ prose in which both believe in the right of free will for human beings. The difference is that Malawi Kurd's manner is theological and his way of thinking and reasoning cannot be placed outside the rules and regulations of traditional theology. On the other hand, Jalaluddin Balkhi's is a master in this contemplation, so his reasoning is a bit different when the issue is free will and determinism. He has divided the free will into two categories:  acceptable and blameworthy. In his book, the former is called a mystical determinism (accompany with God and accepting his determining decree) which is acceptable and praised and the latter is considered as an indecent public determinism. In addition, Jalaluddin Balkhi has admired Ash'ari's point of view in some points. This research is conducted based on analytical-descriptive method, using the resources found in libraries.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fate
  • Determinism and Free Will
  • the Rumi
  • Malawi Kurd
  • Ash'ari theology